Hoe ziet de huisartsenzorg er uit volgens huisartsen en praktijkondersteuners als zij naar de lange termijn toekomst van hun vak kijken? In dit rapport worden drie scenario’s beschreven hoe zij de zorg, de rol van de patiënt, henzelf, overheid en digitale hulpmiddelen zien in 2025. Het rapport is geschreven door Sigra in samenwerking met de 1e lijnshulp Amsterdam.
Met deze publicatie willen zij laten zien hoe scenarioplanning kan helpen bij het voeren van een gestructureerd gesprek over de toekomst. Scenario’s kunnen een goed hulpmiddel zijn om toch zicht te krijgen op een moeilijk voorspelbare toekomst, bijvoorbeeld die van de huidige trend: van een planmatige verzorgingsstaat naar een meer regisserende, participerende overheid (p. 3).
De belangrijkste punten uit het rapport worden hieronder toegelicht.
Scenariomatrix huisartsenzorg
Wat is een scenario?:
‘een intern consistente schets van een toekomstige situatie, ontwikkelingen of gebeurtenissen waarin strategische beslissingen hun uitwerking kunnen hebben’ (Nekkers, Wijzer in de toekomst pag. 18)
Scenario’s worden gebaseerd op onzekerheden die zich in de toekomst afspelen. In dit rapport zijn er twee onzekerheden gedefinieerd die de assen van de scenariomatrix vormen.
Deze kernonzekerheden zijn (p. 6):
- Solidariteit: mate van solidariteit tussen arm en rijk. Mate waarin zorg collectief en inkomensafhankelijk gefinancierd wordt.
- Wie bepaalt hoe de zorg eruit ziet en hoe data en technologie ingezet worden? Wie heeft de regie en eindverantwoordelijkheid: de individuele burger of de overheid / ‘het systeem’?
De drie scenario’s die hier uit zijn voortgevloeid staan beschreven in het figuur hieronder.
Cijfers over huidige trends huisartsenzorg staan op pagina 4 en 5.
Scenario 1: opgelegde participatiemaatschappij
Scenario in één zin samengevat: iedereen wordt aangesproken om een steentje bij te dragen en om gezond en risicomijdend te leven (p.7).
Belangrijke elementen scenario:
- Banen nemen sterk af door verregaande automatisering en robotisering.
- Veel mensen zijn helemaal niet zo zelfredzaam als gedacht. Er zijn schrijnende gevallen die zichzelf niet kunnen redden.
- Basisuitkering is ingevoerd voor iedere burger. Tegenover deze uitkering staat een maatschappelijke prestatie. Iedereen wordt aangesproken op zijn verantwoordelijkheid in de maatschappij om een steentje bij te dragen maar ook om gezond en risicomijdend te leven. Gezond zijn is als het ware een burgerplicht.
- De wijk of community krijgt een budget voor voorzieningen en activiteiten waarmee ‘healthy places’ worden opgericht (moestuinen, therapie en coaching, sportfaciliteiten). Daar is aandacht voor ontplooiing, beweging, gezonde voeding en psychosociale gezondheid.
- Verschuiving van taken ziekenhuis naar huisarts. Verschuiving van taken huisarts naar praktijkondersteuners mede in de vorm van zorg op afstand.
Dilemma: een ‘van boven opgelegde’ participatiesamenleving kan calculerend gedrag aanwakkeren. Dit kan een negatieve invloed hebben op de intrinsieke motivatie om iets (extra’s) te doen voor een ander (p.9).
Hoe dit concreet vorm krijgt wordt beschreven op pagina 8 en 9 waar onder andere de volgende thema’s worden besproken: hoe stimuleren van gezond blijven; hoe is de zorg georganiseerd; data en technologie; de huisartsenzorg; benodigde rollen en competenties.
Scenario 2: do it yourself democracy
Scenario in één zin samengevat: veel zorg wordt onderling geregeld in online en offline communities waarbij eigen kracht de maat is geworden (p. 10).
Belangrijke elementen scenario:
- De burger neemt zelf het heft in handen. Zij start eigen initiatieven en sociale ondernemingen. De deeleconomie groeit en er komen allerlei peer-to-peer netwerken waarbij gebruikers met elkaar in contact komen.
- De zorg is soberder ingericht waarbij uitgegaan wordt van een eigen verantwoordelijkheid van de burger.
- Gebruik van Big Data (analyse van de gezondheid op basis van je eigen medische gegevens) om af te wegen welke zorg voor jou nodig is.
- Zorgprofessionals coachen en begeleiden. Er is een digital only huisarts. Informele zorg is goed georganiseerd. Er zijn on- en offline communities waar ervaringen en hulp worden uitgewisseld. Zorg is op maat.
- Verschuiving van taken huisarts naar: communities, informele zorg en de patiënt zelf.
Dilemma: krijgen mensen die minder sociaal vaardig en ‘likeable’ zijn wel voldoende zorg en ondersteuning?
Hoe dit concreet vorm krijgt wordt beschreven op pagina 11 en 12 waar onder andere de volgende thema’s worden besproken: hoe is de zorg georganiseerd; data en technologie; de huisartsenzorg; benodigde rollen en competenties.
Scenario 3: Dr$ Data
Scenario in één zin samengevat: we profiteren volop van Big Data. Deze leren ons van alles over hoe we gezond kunnen blijven (p. 13).
Belangrijke elementen scenario:
- Door gebruik van Big Data is er inzicht in: wat gezond gedrag is, hoe een gezonde leefomgeving er uit ziet, welk voedsel wel en niet hierbinnen past.
- Grote scheiding tussen basiszorg die voornamelijk digitale zorg vergoed en duurdere maatwerk-verzekeringen die persoonlijke zorg vergoed.
- Apps en wearables vertellen ons hoe het met ons lichaam gesteld is. Deze technologische hulpmiddelen stimuleren ons om gezonde(re) keuzes te maken.
- Gezondheidsinformatie is beschikbaar voor onderzoekscentra, verzekeringsmaatschappijen en werknemers. Zij gebruiken dit om mensen te stimuleren gezond te leven.
- Verschuiving lichte zorg van huisarts naar: digitale zorg en naar verpleegkundige. Huisartsen krijgen meer werk door toename diagnose- en coachingswerkzaamheden.
Hoe dit concreet vorm krijgt wordt beschreven op pagina 14 en 15 waar onder andere de volgende thema’s worden besproken: hoe is de zorg georganiseerd; data en technologie; de huisartsenzorg; benodigde rollen en competenties.
Dilemma’s: wat wordt gedaan tegen cybercrime en hackers waarmee mensen proberen hun ‘gezondheidsdossier’ positief te beïnvloeden? Zal er een zwarte markt ontstaan van ‘bijklussende’ (niet altijd goed gekwalificeerde) medici?
Op pagina 17 staat een overzichtelijke samenvatting van de drie scenario’s.
Hoe maak je een scenarioplanning
De redenen om scenario’s te gebruiken voor je organisatie (p. 18):
- als planningsinstrument
- als leerinstrument
- om nieuwe business of beleid te ontwikkelen
- om huidig beleid te evalueren
De vijf stappen om scenarioplanning toe te passen (p. 18):
- voorbereiding om beeld te vormen: desk research, trends en onzekerheden verkennen
- eerste focusgroepbijeenkomst: (onzekere) ontwikkelingen opschrijven, deze clusteren, scoren op impact en voorspelbaarheid
- constructie scenarioframework (=scenariomatrix): kiezen voor twee kernonzekerheden die de assen voor de scenarioframework vormen. (zie figuur bovenaan dit artikel)
- tweede focusgroepbijeenkomst: toetsen scenarioframework; levendig beschrijven van scenario’s en de impact hiervan op de huisartsenzorg;
- schrijven van de scenario’s
Hoe ervoer de gebruikersgroep deze tool: gestructureerd verloop; uitwisselen van visies; buiten kaders denken; inzicht aandachtspunten huidige zorg (p. 19).
Deze toekomstscenario’s komen sterk overeen met andere onderzoeken die gedaan zijn over de zorg van de toekomst, en lijken sector overstijgend te zijn. Kijk hier voor andere rapporten over ontwikkelingen in de zorg.
Hier vind je nog andere tools die je kunnen helpen in je project.
